MEYVECİLİKTE ÇOĞALTMA YÖNTEMLERİ

MEYVECİLİKTE ÇOĞALTMA YÖNTEMLERİ- Ahmet ÖZDEMİR

Meyve ağaçlarında kullanılan çoğaltma yöntemleri

1-Generatif (eşeyli) çoğaltma; buna tohumla çoğaltma da denir.

2-Vegetatif (eşeysiz) çoğaltma; eşeysiz çoğaltma kök, sürgün, yaprak ve hücre gibi vegetatif bitki kısımlarıyla yapılmaktadır.

TOHUMLA ÇOĞALTMA

•          Tohum, iki ayrı bireyde veya aynı bireyin farklı organlarında oluşan (çiçek) erkek ve dişi gametlerin birleşerek döllenmiş yumurtayı (zigot) oluşturması ile meydana gelen ve ait olduğu bitkinin yeni bir bitki oluşturabilecek en küçük parçasıdır.

•          Meyvecilikte, tohumla çoğaltım genelde anaç elde etmek ve ıslah çalışmalarına materyal olarak  kullanılır. 

Tohumlarda aranılacak özellikler

·         Tohumluk olarak kullanılacak çekirdeklerin taze,

·         Dolgun,

·         Ağır,

·         Parlak renkli

·         Embriyolarını iyi teşekkül etmiş olmaları

·         Küfsüz, böcekler tarafından zarar verilmemiş olması gerekir.

Tohumların saklanması

·         Sıcaklık 4-5^oC geçmemelidir.

·         Havadar olmalıdır.

·         Küf yapmamalıdır.

·         Karanlık olmalıdır.

·         Hava nemi % 50-60 olmalıdır.

Tohumların katlanması

Tohumların embriyolarında olgunluğu sağlamak ve çimlenmelerini kolaylaştırmak için nemlendirilmiş kum içerisinde saklanmalarına ‘katlama’ denir.

Katlama şekilleri:

·         Sandık içerisinde katlama

·         Dışarıda beton yastıklarda katlama

·         Dışarıda toprak yüzünde katlama

Tohumların ekilmesi

·         Toprağın ekime hazırlanması

·         Ekim zamanı

·         Ekimi

   a. Tohumun tavalara ekimi

   b.  Doğrudan doğruya aşı parsellerine  ekim

•          Tohum tavalarında bakım işleri

•          Çöğürlerin sökülmesi

VEGETATİF ÇOĞALTMA ŞEKİLLERİ

·         Aşıyla çoğaltma

·         Çelikle çoğaltma

·         Daldırma ile çoğaltma

·         Özelleşmiş veya değişikliğe uğramış gövde ve köklerle çoğaltma

·         Apomiktik çoğaltma

·         Doku kültürü ile çoğaltma

AŞI İLE ÇOĞALTMA

Aşı ile çoğaltma; istenen çeşitten bir gözün veya kalem denilen bir dal parçasının, anaç denilen diğer bir bitki üzerine yerleştirilip tutturulmasına denir.

Aşı Şekilleri

GÖZ AŞILARI: Yapıldıkları zamana göre biri DURGUN diğeri SÜRGÜN AŞI olmak üzere ikiye ayrılır. Göz aşıları, aşıya erken başladığından fidanlar daha erken satışa gelir ve daha erken meyveye yatar. Her anaca bir tek göz takıldığından az kalem kullanılır.

Kalem Aşıları

Kalem aşıları genellikle, fidanlıklarda göz aşısı yapılmayacak kadar kalınlaşmış anaçların, yaşlı yabani meyve ağaçlarının ve bahçelerde iyi meyve vermeyen kültür çeşitlerinin standart pazar çeşitleri ile aşılanmalarında kullanılır. Göz aşılarında olduğu gibi bir tek göz kullanılmayıp üzerinde birkaç göz bulunan dal parçası yani kalem kullanılır. Kalem aşıları ilkbaharda yapılır.

En çok kullanılan kalem aşıları

·         Kakma Aşı

·         Çoban Aşısı

·         İngiliz aşısı

·         Yarma aşı

YARMA AŞI

DİLCİKLİ İNGİLİZ KALEM AŞISI

KABUK AŞI

ÇELİKLE ÇOĞALTMA

Yeni bir bitki elde etmek amacıyla bitkilerin gövde, dal, kök ve yapraklarından kesilerek hazırlanan parçalara ‘çelik’ adı verilir. Böyle beden parçalarıyla yapılan eşeysiz çoğaltmaya da ‘çelikle çoğaltma’ denir.

Meyvelerin Çoğaltılmasında Kullanılan Çelik Tipleri

·         Dal Çelikleri

·         Yaprak Çelikleri

·         Yapraklı Göz Çelikleri

·         Kök Çelikleri

Yaprak Göz Çeliği

Yaprak Çeliği

Çeliklerde Köklenmeyi Etkileyen Dışsal Faktörler

·         Köklenme Ortamı

·         Sıcaklık

·         Nem

·         Işık

Çeliklerde Köklenmeyi Uyarıcı Özellikler ve Uygulamalar

·         Çelik Üzerinde Tomurcuk ve Yaprakların Varlığı

·         Polarite

·         Yaralama

·         Büyüme Düzenleyici Maddeler

DALDIRMA İLE ÇOĞALTMA

Bir dalın ana bitkiden ayrılmadan köklendirilmesine ‘daldırma’ denilmektedir. Daldırma, doğal olarak bu yolla çoğalan siyah ahududularda yaygın olarak kullanılmaktadır. Ayrıca fındık, asma (filokserasız alanlarda), incir ve ayva ile çelikle çoğaltılmaları zor olan vegetatif elma anaçlarının çoğaltılmasında kullanım alanı bulmaktadır.

Daldırma Tipleri

·         Basit (adi) daldırma

·         Uç daldırılması

·         Hendek daldırılması

·         Hava daldırması

·         Tepe daldırması

·         Stool Bed Layering

ÖZELLEŞMİŞ VEYA DEĞİŞİKLİĞE UĞRAMIŞ GÖVDE VE KÖKLERLE ÇOĞALTMA

·         Kollar

·         Yavrular

·         Rizomlar

·         Kök sürgünleri

APOMİKTİK TOHUM KULLANARAK ÇOĞALTMA

Apomiksiz’ döllenme olmadan diploid hücrelerden doğrudan tohum meydana gelmesidir. En önemli örneği turunçgillerdeki nüseller embriyolardır. Elma ve mangoda da apomiktik tohum oluşumu saptanmıştır. Bu türler kısmen apomiksize yatkındırlar. Çünkü tohumda apomiksiz yoluyla oluşan embriyoların yanı sıra, döllenme sonucu oluşan embriyolar da bulunmaktadır .

Nucellar Embriyo                                     Turunçgillerde Nucellar Poliembriyo

    

DOKU KÜLTÜRÜ İLE ÇOĞALTMA

Steril şartlarda yapay besin ortamında, bütün bir bitki, hücre, doku, veya organ gibi bitki kısımlarından yeni doku, bitki veya bitkisel ürünlerin üretilmesidir.

Doku kültürü ile çoğaltmada dört aşama izlenmektedir

·         Hazırlık aşaması

·         Sürgün aşaması

·         Köklendirme

·         Toprağa şaşırtma

Doku Kültürü ve Totipotensi

Doku Kültürünün Avantajları

•          Zor köklenen bitkilerin çoğaltılması

•          Çoğaltma katsayısının yüksekliği

•          Bitki karantinasında kolaylık

•          Virüssüz bitki eldesi